Wzrost sprzyjający ubogim: koncepcje i pomiar dla Polski w latach 2005-2015

Abstract

Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. wzrost gospodarczy znacznie przyspieszył a średnie tempo wzrostu PKB w przeciągu 10 lat wyniosło przeszło 4 proc. Szybkiemu wzrostowi gospodarczemu towarzyszył wzrost dochodów realnych gospodarstw domowych. Powstaje pytanie czy z szybkiego wzrostu PKB oraz dochodów realnych ludności bardziej skorzystali ubodzy czy też nieubodzy. Innymi słowy czy wzrost gospodarczy był sprzyjający ubogim czy też nieubogim. Problematyka wpływu wzrostu gospodarczego na redukcję ubóstwa stanowi od kilkunastu lat przedmiot dyskusji naukowej i badań empirycznych. W ostatnich latach pojawiło się szereg propozycji definicji wzrostu sprzyjającego ubogim. Pomimo braku konsensusu co do definicji pojęcia wzrostu sprzyjającego ubogim możemy wyróżnić tutaj dwa podstawowe podejścia konceptualne – absolutne i relatywne. Podejścia te różnią się między sobą ze względu na punkt odniesienia stosowany przy ocenie zmian zamożności (mierzonej wysokością dochodów czy też wydatków konsumpcyjnych) badanych grup jednostek, czyli od przyjęcia czy absolutny czy też relatywny wzrost zamożności jest wymagany do oceny tych zmian jako korzystnych dla danej grupy jednostek. W literaturze przedmiotu funkcjonują różne kryteria rozróżniające sposoby analizy charakteru wzrostu. Pierwsze z nich związane jest z aksjomatem anonimowości. W podejściu bazującym na anonimowości nie musimy obserwować w analizowanym okresie zmian zamożności (dochodów) tych samych jednostek. Natomiast w drugim podejściu aksjomat anonimowości jest odrzucany - obserwacji muszą podlegać te same jednostki. W ramach drugiego kryterium sposobu analizy charakteru wzrostu rozróżniamy podejście częściowe i podejście pełne. Pierwsze z nich nie wymaga ustalenia granicy ubóstwa. Analizy charakteru wzrostu opierają się w tym podejściu na krzywych dominacji. Jego ograniczeniem jest niemożność oceny charakteru wzrostu gdy nie spełniony jest warunek dominacji, stąd też podejście to nazywane jest podejściem częściowym. Drugie z podejść (podejście pełne) bazuje na wskaźnikach wzrostu sprzyjającego ubogim i pozwala w każdej sytuacji ocenić charakter wzrostu. W części teoretycznej opracowania dokonano uporządkowania definicji wzrostu sprzyjającego ubogim rozróżniając przede wszystkim wzrost sprzyjający ubogim w ujęciu absolutnym i w ujęciu relatywnym, a w ich ramach wzrost „mocny” i wzrost „słaby”. W kolejnym kroku zostały przedstawione różne podejścia do analizy charakteru wzrostu oraz podstawowe miary wzrostu sprzyjającego ubogim. Obok prezentacji teoretycznych podstaw konstrukcji tych miar omówiono ich podstawowe zalety i ograniczenia. W części empirycznej opracowania dokonano weryfikacji hipotezy czy wzrost gospodarczy w Polsce w latach 2005-2015 był sprzyjający ubogim, stosując wcześniej przedstawione metody oceny charakteru wzrostu. Podstawą przeprowadzonych analiz charakteru wzrostu w Polsce są dane panelowe z badania Diagnoza Społeczna (DS) realizowanego przez Radę Monitoringu Społecznego.