Regionalizacja polityki zdrowotnej w Polsce

Abstract

Regionalizacja uznawana jest za nieuchronną konsekwencję dokonującej się zmiany społecznej i gospodarczej – za reakcję na globalizację i zarazem swoisty lustrzany proces globalizacji. Obydwa te procesy – globalizacji i regionalizacji wzajemnie się stymulują i alimentują: im więcej globalizacji, tym większa potrzeba regionalizacji; im więcej regionalizacji, tym większa potrzeba oparcia w strukturach i potencjale organizacji nadrzędnych. Procesy globalizacji jak i regionalizacji dotyczą praktycznie wszystkich dziedzin i aspektów życia współczesnych społeczeństw; stają się tym samym przedmiotem polityki społecznej i polityki publicznej, zarówno w sferze politics – politykospołecznych imponderabiliów, stanowienia celów i zasad ich realizacji oraz projektowania strategii zarządzania w społecznej makroskali, jak też w sferze policy – praktycznych działań prowadzonych na wszystkich szczeblach zarządzania, zmierzających do realizacji tych celów i zadań, które bezpośrednio i pośrednio wynikają z przyjętej strategii. Regionalizacja ochrony zdrowia jest zamysłem/ideą sposobu organizacji i funkcjonowania zabezpieczenia zdrowotnego. W tym sensie, w obszarze politics, należy do imponderabiliów strategii ochrony zdrowia, szczególnie gdy równocześnie kojarzona jest z unijną ideą spójności oraz koncepcjami zrównoważonego i/lub zintegrowanego rozwoju kraju. Określona interpretacja tych idei staje się podstawą aktualnej doktryny zdrowotnej – artykulacją celów i zadań w zakresie ochrony zdrowia oraz zasad i sposobów ich realizacji w danej perspektywie czasowej. Natomiast w sferze policy, regionalizacja ochrony zdrowia to sposób (technologia) i określona praktyka zarządzania systemem ochrony zdrowia (instytucjami, przedsiębiorstwami i organizacjami interesariuszy sektora ochrony zdrowia) polegające na identyfikowaniu i uwzględnianiu przy realizacji celów i zadań wynikających z doktryny zdrowotnej specyficznych dla danego regionu potrzeb zdrowotnych i lokalnych uwarunkowań owych potrzeb, a także wyrażanych oczekiwań. Regionalna strategia ochrony zdrowia winna więc być spójnym, kompleksowym, długoterminowym planem i harmonogramem działań zmierzających do realizacji celów i zadań określonych w aktualnej doktrynie zdrowotnej, jednakże w sposób uwzględniający realia danego regionu, w tym głównie specyfikę potrzeb zdrowotnych jego mieszkańców. Przygotowanie właściwego projektu regionalnej strategii ochrony zdrowia wymaga zatem: 1) znajomości pełnego katalogu jednoznacznie wyartykułowanych i uhierarchizowanych celów oraz zadań bezpośrednio lub pośrednio wynikających z aktualnej doktryny zdrowotnej, będącej – z kolei – pochodną obowiązującego w kraju modelu zabezpieczenia zdrowotnego; 2) rzetelnej znajomości wszystkich istotnych, lokalnych uwarunkowań określających hierarchię, zakres, możliwości i sposoby realizacji celów i zadań w zakresie ochrony zdrowia mieszkańców regionu, takich jak:  dane epidemiologiczne dotyczące wszystkich wyróżnionych grup socjodemograficznych mieszkańców regionu;  mapy potrzeb zdrowotnych, w tym potrzeb i oczekiwań wyrażanych przez mieszkańców regionu (także znajomość subkulturowych i obyczajowych uwarunkowań tych potrzeb);  szczegółowa charakterystyka kadr medycznych na terenie województwa, głównie lekarzy i pielęgniarek (w tym kompletność reprezentowanych specjalności w układzie geograficznym, poziom ich kompetencji i kwalifikacji);  szczegółowa charakterystyka infrastruktury ochrony zdrowia w układzie geograficznym (także z punktu widzenia możliwości stosowania najnowszych technologii medycznych);  uwarunkowania jakości świadczonych usług przez podmioty medyczne na terenie regionu;  uwarunkowania dostępności świadczeń zdrowotnych we wszystkich wyróżnionych grupach socjodemograficznych mieszkańców regionu;  parametry powszechnej oferty świadczeń zdrowotnych ze strony podmiotów publicznych (głównie zakres świadczeń, ich jakość i warunki dostępności);  parametry komercyjnej oferty świadczeń zdrowotnych ze strony podmiotów publicznych i prywatnych, w tym tzw. firm abonamentowych, zakładów ubezpieczeń, centrów medycznych, sieci przychodni i lekarskich gabinetów;  środki finansowe na realizację planowanych działań (ich wielkość oraz zasady i warunki dostępności świadczeń zdrowotnych);  kompetencje merytoryczne i zarządcze kadr odpowiedzialnych za realizację planowanych działań. Paradoksalnie, najtrudniejsze przy projektowaniu regionalnej strategii ochrony zdrowia okazuje się identyfikowanie nadrzędnych celów i zadań wynikających bezpośrednio lub pośrednio z aktualnie wiążącej doktryny zdrowotnej. Z powodu braku takowej, jednoznacznie wyartykułowanej doktryny, przy projektowaniu regionalnych strategii ochrony zdrowia wykorzystywane są jej rozmaite substytuty. Najbardziej właściwym substytutem mógłby być koszyk świadczeń gwarantowanych. Niestety, obecnie obowiązujący koszyk, ze względu na jego charakter i znane, liczne ułomności, roli tej spełniać nie może. Odpowiednim substytutem doktryny zdrowotnej na użytek projektowania regionalnych strategii ochrony zdrowia mogłaby być także Ustawa o zdrowiu publicznym, jednakże pod warunkiem, że stanowiłaby porządkującą preambułę do wszystkich innych „ustaw zdrowotnych”, a taką, niestety, nie jest. W tej sytuacji najbardziej pomocny okazuje się aktualny Narodowy Program Zdrowia, głównie dzięki wyszczególnionym tam tzw. priorytetom zdrowotnym, które mogą być traktowane jako ogólne kierunkowskazy dla polityki zdrowotnej, również regionalnej. Rzecz jednak w tym, że nie jest to jedyny dokument wskazujący owe priorytety, albowiem ogłaszanie różnorakich list priorytetów zdrowotnych od lat co najmniej dziesięciu staje się w Polsce wręcz powszechne. Czynią to stronnictwa polityczne, gremia naukowe, agendy rządowe, organizacje pozarządowe, rozmaite stowarzyszenia, a nawet redakcje czasopism i gazet. Który kierunkowskaz wybrać? Bo przecież pokazują one różne kierunki ... Kwestia ta jest też o tyle ważna, że regionalna strategia ochrony zdrowia to nie tylko program, plan i harmonogram działań na użytek formalnie zorganizowanej, zinstytucjonalizowanej polityki zdrowotnej prowadzonej na obszarze danego regionu, to także przewodnik dla innych lokalnych władz terenowych oraz wszystkich działających na obszarze regionu „oficerów ochrony zdrowia” – dyrektorów szpitali i innych podmiotów leczniczych, kierowników regionalnych agend rządowych i pozarządowych, szefów regionalnych oddziałów NFZ, ZUS, KRUS, PFRON-u, a także konsultantów wojewódzkich poszczególnych specjalności medycznych i ordynatorów oddziałów szpitalnych. Brak rzetelnie, profesjonalnie skonstruowanej regionalnej strategii ochrony zdrowia skazuje ich wszystkich na samotną konfrontację z licznymi listami priorytetów i samodzielne wybory, do których nie zawsze czują się przygotowani ani nawet upoważnieni. Konsekwencje tych wyborów są oczywiście bardzo różne – niestety, brakuje nie tylko miar, ale nawet kryteriów by je oceniać. Debata nad stanowieniem i wykorzystywaniem priorytetów zdrowotnych prowadzona jest przez nas na łamach Journal of Health Policy, Insurance and Management – Polityka Zdrowotna, natomiast w prezentowanej książce zamieszczamy wybór tekstów odnoszących się do najważniejszych uwarunkowań regionalnej polityki zdrowotnej – „regionalizacji” priorytetowych celów i zadań w zakresie ochrony zdrowia oraz sposobów ich realizacji właściwych dla specyficznych potrzeb mieszkańców danego regionu, środków finansowych realnie możliwych do pozyskania na realizację owych celów i zadań, danych epidemiologicznych, zasobów kadr medycznych, infrastruktury, jakości i dostępności świadczeń zdrowotnych w ramach zabezpieczenia powszechnego oraz oferowanych przez świadczeniodawców komercyjnych. Omawiane w książce kwestie były przedmiotem dwuletnich badań nad regionalizacją różnych aspektów polityki zdrowotnej istotnych dla projektowania regionalnych strategii ochrony zdrowia. Wyniki badań zostały opisane w stosownym raporcie oraz w trzech kolejnych anglojęzycznych tomach Journal of Health Policy, Insurance and Management – Polityka Zdrowotna № XIII/III, № XIV/IV i № XV/V. Zamieszczone w książce teksty opierają się po części na cząstkowych, surowych raportach z badań, a po części na anglojęzycznych artykułach relacjonujących wyniki rzeczonych badań we wspomnianych trzech tomach naszego czasopisma (№ XIII/III, № XIV/IV i № XV/V). Do tekstów tych raportów i artykułów ich autorzy wnieśli uaktualnienia niektórych danych i pewne zmiany uwzględniające potrzeby ich polskojęzycznego opracowania. Z tego względu książka ma również charakter antologii równolegle publikowanych opracowań, w tym przypadku wybranych głównie ze względu na ich Adresata – polityków odpowiedzialnych za projektowanie strategii ochrony zdrowia oraz różnego rodzaju i różnej rangi „oficerów” systemu ochrony zdrowia, zarządzających bieżącą realizacją celów i zadań wynikających z owej strategii. Rekomendowana książka jest więc głównie odpowiedzią na potrzeby praktyki – polityki zdrowotnej rozumianej jako policy. Ale jest też przyczynkiem do rozwijania, w ramach politics, refleksji teoretycznej na temat idei zabezpieczenia zdrowotnego, różnych modelowych rozwiązań kształtowania i wdrażania tej idei, zasad i sposobów generowania doktryn zdrowotnych oraz – na tej podstawie – konstruowania realnych systemów ochrony zdrowia.