Quine'a koncepcja etyki znaturalizowanej

Abstract

Artykuł poświęcony jest metaetycznej koncepcji Willarda Van Ormana Quine'a przedstawionej w eseju pt. „O naturze wartości moralnych”. Jej założenia zasadniczo pozostają w zgodzie ze sformułowanym przez niego programem tzw. epistemologii znaturalizowanej, w myśl którego teoria poznania ujmowana jest jako integralna część nauk empirycznych – jako dział psychologii behawiorystycznej i lingwistyki. Pochodzenie wartości moralnych Quine objaśnia z perspektywy behawiorystycznej: odwołuje się do pewnych elementów naszego wrodzonego wyposażenia (na poziomie neurofizjologicznym) i do procesów uczenia się. Drugi istotny czynnik w procesie kształtowania wartości moralnych to społeczność, która wyznacza klasę takich wartości i pilnuje ich respektowania. Za wartość moralną uznawana jest wartość, która w danym społeczeństwie taką rolę pełni, gdyż pozwala na zaspokojenie podstawowych społecznych potrzeb. Zakładając pewną możliwą do pomyślenia wspólną dla różnych społeczeństw klasę takich potrzeb, Quine postuluje istnienie „wspólnego rdzenia” różnych systemów moralnych. Jednak z drugiej strony niektóre metaetyczne postulaty Quine'a trudno jest pogodzić z innymi jego poglądami, opartymi na przesłankach tego samego programu. W przypadku nauki założenia epistemologii znaturalizowanej prowadzą do poznawczego relatywizmu, natomiast w obrębie etyki ich rezultatem ma być pewna postać moralnego uniwersalizmu. Ponadto wydaje się, że to ostatnie stanowisko promowane jest kosztem obchodzenia, bądź trywializacji niektórych twierdzeń fundujących ów relatywizm. Osobnym zagadnieniem jest kwestia braku wyraźnych świadectw empirycznych dla zdań etyki. Według Quine'a przesądza to o metodologicznej słabości etyki, co z kolei staje się podstawą dla postulatu oddzielenia jej od nauki. Jednak jego poglądy podlegały ewolucji, m.in. w kwestii pojęcia obserwacyjności, wokół którego ogniskują się trudności związane z etyką, a w świetle kolejnych korekt podstawy dla podtrzymywania tego postulatu w tak zdecydowanej formie stają pod znakiem zapytania.