Ubezpieczenia społeczne na Górnym Śląsku w latach 1922-1939

Abstract

The aim of this paper is to present the main issues related to the functioning of social insurance in the Polish part of Upper Silesia. In the interwar period, the Silesian Region was guaranteed with autonomy. In accordance with the provisions of the Convention of 15 May 1922, the Polish part of Upper Silesia was covered with the provisions of the Insurance Ordinance of the Reich dated 19 July 1911 (sickness, disability, old age and death insurance for workers, accident insurance), of the Act of 20 December 1911 (pension contribution for white collar workers) and of the Act of 17 June 1912 on miners' fraternal insurance. While the Polish Parliament and Silesian Parliament were taking over the legislative power in the area of insurance, Upper Silesia started to introduce the provisions that were more favorable than those that were in force in Germany. Since 1 January 1928, the Silesian Region was included within uniform insurance for white collar workers and since 1 January 1934 - within accident insurance (a part of the so-called consolidating act of 28 March 1933). Under the Act passed by the Polish Parliament on 18 July 1924 – a type of insurance not known so far in Germany was introduced in Upper Silesia, i.e. unemployment insurance. The German insurance provisions in Upper Silesia persisted until 1939 only in the area of sickness insurance, workers’ disability insurance and pension contribution – but radically developed and with many changes that were favorable for the insured entities, introduced in the Acts passed by Silesian Parliament mainly in the 20s.

Celem artykułu jest przedstawienie podstawowych problemów związanych z funkcjonowaniem ubezpieczeń społecznych w polskiej części górnego śląska. Zgodnie z postanowieniami konwencji z 15 maja 1922 r. na polską część Górnego Śląska rozciągnięto przepisy Ordynacji Ubezpieczeniowej Rzeszy z 19 lipca 1911 r. (ubezpieczenia na wypadek choroby, inwalidztwa, starości i śmierci robotników oraz od wypadków), ustawy z dnia 20 grudnia 1911 r. (ubezpieczenie emerytalne pracowników umysłowych) i ustawy z 17 czerwca 1912 r. o ubezpieczeniu brackim górniczym. W miarę przejmowania przez Sejm RP i Sejm Śląski władzy stanowiącej w kwestii ubezpieczeń, na Górnym Śląsku zaczęto wprowadzać przepisy korzystniejsze niż te, które obowiązywały w Niemczech. Od 1 stycznia 1928 r. województwo śląskie zostało objęte jednolitymi ogólnopolskimi ubezpieczeniem pracowników umysłowych, a od 1 stycznia 1934 r. ubezpieczeniem od wypadków (część tzw. ustawy scaleniowej z 28 marca 1933 r.). Na podstawie ustawy Sejmu RP z 18 lipca 1924 r. wprowadzono na Górnym Śląsku nieznany dotychczas w Niemczech rodzaj ubezpieczenia - ubezpieczenie od bezrobocia. Do 1939 r. przetrwały na Górnym Śląsku niemieckie przepisy ubezpieczeniowe tylko w zakresie ubezpieczenia chorobowego, ubezpieczenia na wypadek inwalidztwa robotników i ubezpieczenia pensyjnego (emerytalnego) górników ale dość radykalnie rozbudowanego i z wieloma innowacjami korzystnymi dla ubezpieczonych, wprowadzonymi ustawami Sejmu Śląskiego głównie w latach 20-tych.