Komunikacja naukowa w świecie technologii cyfrowych: uwarunkowania i perspektywy rozwoju czasopism naukowych
Streszczenie
Cel. Przedstawienie wyzwań, z jakimi czasopisma naukowe i – szerzej – komunikacja naukowa będą musiały się zmierzyć w sferze merytorycznej, technologicznej i finansowej w warunkach
nieustannej ewolucji świata cyfrowego, dynamicznego rozwoju nowych systemów informacyjnych w nauce (e-library, library 2.0) oraz nowych zjawisk warunkujących zachowania użytkowników sieci internetowej.
Metoda. Przedstawione w artykule poglądy stanowią wynik przeglądu piśmiennictwa dotyczącego czasopism naukowych oraz badań empirycznych, które w formie sondażu przeprowadzono w okresie kwiecień-sierpień 2018 r. wśród 132 autorów reprezentujących świat nauki i praktyki gospodarczej.
Wyniki. Ruch otwartego dostępu (open access, OA) wywołał znaczące zmiany zachowań ludzi nauki w zakresie publikowania i deponowania wyników badań naukowych. Perspektywa przejęcia wszystkich funkcji czasopism naukowych przez repozytoria naukowe wydaje się jeszcze odległa ze względu na brak alternatywnych metod oceny jakości publikacji naukowych. Wątpliwości budzi podział na repozytoria naukowe, instytucjonalne i repozytoria własne czasopism naukowych, który wynika z niejasnych modeli biznesowych poszczególnych rozwiązań. Zjawisko samopublikacji stymulowane jest przez dynamiczny rozwój badań realizowanych przez jednostki biznesu, umiejętnie poddające analizie zasoby wielkich zbiorów danych i z powodzeniem popularyzujące wyniki badań
w repozytoriach społecznościowych. Jest to nowa jakość w obszarze wymiany informacji, która wymaga szybkiej adaptacji na gruncie naukowym. Równie ważnym wyzwaniem pozostaje niedostatecznie realizowany postulat popularyzacji wiedzy naukowej oraz jej transferu do praktyki biznesu. Ograniczenia badań i wnioskowania. Wyniki sondażu bazującego na subiektywnych ocenach
respondentów powinny być traktowane z ostrożnością i nie pozwalają na wyciągnie ogólnych wniosków. Badania ujawniły znaczące rozbieżności w opinii respondentów co do przyszłości czasopism naukowych i perspektyw ich funkcjonowania w nowych systemach informacyjnych. Największe wątpliwości budzi system oceny jakości publikacji naukowych oraz model biznesowy repozytoriów naukowych: znacząca liczba interesariuszy systemu komunikacji naukowej,
rozproszonych w różnych systemach naukowych, politycznych i gospodarczych, dodatkowo ogranicza możliwość sformułowania jednoznacznych rozstrzygnięć w tym zakresie.
Oryginalność. Przedstawiony artykuł formułuje wyzwania dla czasopism naukowych, których
funkcje z coraz większym powodzeniem przejmują repozytoria naukowe i społecznościowe. W odróżnieniu od wcześniej publikowanych prac sugeruje rozwiązania z zakresu sztucznej inteligencji, które umożliwią całkowitą zmianę w sposobie tak publikowania, jak i walidacji wiedzy oraz kontroli jakości badań naukowych. Purpose. The presentation of challenges with which scientific journals and - more broadly
- scientific communication, will have to face in the substantive, technological and financial
sphere in the conditions of constant evolution of the digital world, dynamic development of new information systems in science (e-library, library 2.0) and new phenomena conditioning the behaviour of Internet users.
Method. The views presented in the article are the result of a review of literature regarding
scientific journals and empirical research, which was conducted from April to August 2018 among 132 authors representing the world of science and economic practices.
Findings. The open access (OA) movement has caused significant changes in the behaviour of people of science in publishing and depositing research results. The prospect of taking over all the functions of scientific journals by scientific repositories still seems to be distant due to the lack of alternative methods for assessing the quality of scientific publications. There are doubts about the division into scientific, institutional repositories and the repositories belonging to scientific journals, which results from unclear business models of individual solutions. The phenomenon of self-publishing is stimulated by the dynamic development of research carried
out by business units, skilfully analysing the resources of large data sets and successfully popularising research results in social repositories. This is new quality in the area of information exchange, which requires rapid adaptation on scientific grounds. An insufficiently implemented postulate to popularise scientific knowledge and its transfer to business practi ce remains an equally important challenge.
Research and conclusions limitations. The results of the survey based on the respondents’ subjective assessment should be treated with caution and do not allow to draw general conclusions. The research revealed significant discrepancies in respondents’ opinions regarding the future of scientific journals and their prospects for functioning in new information systems. The highest doubts concern the quality assessment system of scientific publications and the business model of scientific repositories: the significant number of stakeholders of the scientific communication system, dispersed in various scientific, political and economic systems, further limits the possibility of formulating unambiguous decisions in this respect.
Originality. The presented article formulates challenges for scientific journals whose functions are being increasingly taken over by scientific and social repositories. In contrast to the previously published works, this suggests solutions in the field of artificial intelligence, which will enable complete change in the way of publishing and validation of knowledge as well as quality control of scientific research.