Refleksje na kanwie książki Diane Coyle pt. PKB: krótka, lecz emocjonująca historia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2018

Abstract

Tajemniczy i (nie)zawodny PKB to tytuł przedmowy mojego autorstwa do wydanego przez Wydawnictwo Naukowe PWN w 2018 roku przekładu książki brytyjskiej profesor Diane Coyle pt. PKB: krótka, lecz emocjonująca historia [Coyle, 2018]1. Wracam do tej książki i zawartej w niej tematyki z kilku powodów. Przede wszystkim dlatego, że Polskie Towarzystwo Ekonomiczne we wrześniu br. oddaje do rąk Czytelników przekład książki – raportu Josepha E. Stiglitza, Jeana‑Paula Fitoussiego i Martine Duranda pt. Poza PKB. Mierzmy to, co ma znaczenie dla rozwoju społeczno‑gospodarczego (Beyond GDP. Measuring What Counts for Economic and Social Performance, OECD, Paryż 2019). To już drugi raport poświęcony PKB jako miernikowi dokonań społeczno‑gospodarczych. Pierwszy, opracowany na zlecenie prezydenta Francji Nicolasa Sarkozy’ego, to raport autorstwa dwóch noblistów Josepha Stiglitza i Amarty Sena oraz Jeana‑Paula Fitoussiego, pt. Błąd pomiaru. Dlaczego PKB nie wystarcza? [Stiglitz i in., 2013]. Ów tytułowy błąd pomiaru oznacza niezgodność z rzeczywistością, z wielkością „prawdziwą”, która jednak przeważnie nie jest znana. Tego typu błąd nie jest zaś kwestią zwykłej pomyłki, lecz właśnie złożoności pomiaru i doboru jego metod [Stiglitz, 2010].

Te trzy publikacje niezbicie tego dowodzą, choć D. Coyle jest znacznie mniej krytyczna w odniesieniu do tego miernika, raczej go broni, podczas gdy Autorzy wymienionych dwu raportów znacznie bardziej bezceremonialnie rozprawiają się z nim. Wszyscy Autorzy wymienionych publikacji są jednak zgodni co do tego, że choć produkt krajowy (PKB) wciąż stanowi fundamentalną miarę komercyjnej aktywności rynkowej, to jako miernik rozwoju społeczno‑gospodarczego i poprawy jakości życia szybko traci na wartości. Stąd m.in. tytuł drugiego, wymienionego raportu Poza PKB oraz zawarty w podtytule apel, aby mierzyć to, co rzeczywiście ma znaczenie dla postępu społeczno‑gospodarczego, stanowiąc zarazem zachętę do poszukiwania nowych miar i do pogłębionego dyskursu na ten temat. Potrzeba takiego dyskursu ma uzasadnienie także w tym, że choć PKB to bodaj najbardziej popularna kategoria ekonomiczna, to wciąż jeszcze niedostatecznie rozpoznana i nie zawsze należycie interpretowana. D. Coyle już we wstępie książki stwierdza, że „PKB to jedno z tych pojęć z żargonu ekonomistów, z którym jesteśmy świetnie osłuchani, jednak większości niewiele mówi” [Coyle, 2018, s. 3]. W tekście tym koncentruję się na książce D. Coyle, ale zarazem nawiązuję do wymienionych raportów. Są to bowiem lektury bardzo do siebie przystające, a zarazem obrazujące różnice analityczne. [Fragmenty]