System emerytalny

Abstract

Rynek pracy i system emerytalny to dwie strony tej samej monety. Współzależność ta jest bardzo silna, choć w przypadku ściśle regulowanych rynków pracy oraz tradycyjnych, skomplikowanych systemów emerytalnych nie zawsze oczywista dla niespecjalistów. W wielu przypadkach mamy wręcz do czynienia z odwróconą percepcją społeczną, polegającą na postrzeganiu zjawisk tak, jak gdyby miały one skutki dokładnie odwrotne do rzeczywistych. Jaskrawym tego przykładem jest intuicyjne zakładanie, że podnoszenie wieku emerytalnego i wydłużanie okresu aktywności zawodowej powoduje pogorszenie sytuacji na rynku pracy. W rzeczywistości jest jednak odwrotnie. W tym artykule zajmiemy się głównie tym właśnie problemem, czyli problemami rynku pracy wynikającymi z nieprzejrzystej konstrukcji tradycyjnych systemów emerytalnych. System emerytalny nie może funkcjonować bez dobrze działającego rynku pracy. Zależności pomiędzy tymi dwoma elementami wynikają z jednej strony z wymiany międzypokoleniowej, na której bazuje każdy system emerytalny, niezależnie od jego konstrukcji, a z drugiej z podejmowania przez każdą jednostkę decyzji o alokacji dochodu w cyklu życia. Zdolność systemu emerytalnego do wywiązania się z zaciągniętych zobowiązań, czyli wypłaty świadczeń emerytalnych, silnie zależy od sytuacji pokolenia osób aktywnych zawodowo, które wnoszą składki do systemu emerytalnego. Niezależnie od sposobu finansowania systemu emerytalnego, zawsze musi istnieć odpowiednio liczna i produktywna grupa osób aktywnych zawodowo, która wpłacając składki emerytalne, umożliwia finansowanie praw emerytalnych zgromadzonych przez osoby przechodzące na emeryturę. Prawa te, niezależnie od tego, czy są wyrażone w relacji do instrumentów podlegających wycenie na rynkach finansowych, czy niepodlegających obrotowi, zawsze są finansowane ze środków osób aktywnych zawodowo. Osoby te odkupując prawa emerytalne od pokolenia starszego, nabywają tym samym własne prawa emerytalne, które zostaną zrealizowane przez następne pokolenie uczestników. Sytuacja na rynku pracy oraz zasady funkcjonowania systemu emerytalnego mają również wpływ na podejmowanie indywidualnych decyzji o alokacji dochodu w cyklu życia, tj. o uczestniczeniu w systemie i płaceniu składki, kontynuowaniu lub zaprzestaniu aktywności zawodowej. Im lepsza jest sytuacja na rynku pracy i im bardziej system emerytalny skłania do przedłużania aktywności zawodowej, tym dłuższy jest okres gromadzenia praw emerytalnych w stosunku do długości okresu ich konsumowania. W takim przypadku może wystąpić wzmocnienie korzystnego efektu poprzez jednoczesne zadziałanie dwóch czynników związanych z wydłużeniem aktywności zawodowej: wzrost świadczenia emerytalnego na skutek dłuższego opłacania składek, a zarazem skrócenia okresu pobierania emerytury.